Suomalainen sänky (Het Finse bed), door etnologe Leena Sammallahti en onderzoekster Marja-Liisa Lehto (SKS 2006), is een geïllustreerde geschiedenis van Finse slaapgelegenheden, van eenvoudige banken langs de muur, ooit gebruikelijk in veel boerderijen, tot luxueuze luxeluiken van de hogere klasse. Sammallahti wilde het Finse bed in de schijnwerpers zetten die het verdient en als gevolg daarvan hebben we nu een geïllustreerde geschiedenis van het Finse bed. “Van kinds af aan heb ik niet goed geslapen, dus het bed houdt me in dit opzicht bezig”, zegt Sammallahti.
Haar onlangs gepubliceerde boek, Suomalainen sänky (“Het Finse bed”) laat de evolutie zien van Finse bedden, van solide slaapplatforms tot sierlijke hemelbedden, en tot modellen die ook als bank kunnen dienen, en van stapelbedden. De bedden uit het Tornio-dal vallen op door hun grootsheid, zegt Sammallahti. “Ze hebben elegantie en rijkdom, waar ik altijd van heb gehouden”.
De kiem voor het boek werd gelegd aan het eind van de jaren zestig toen professor Niilo Valonen, een legende in de Finse etnologie, studenten gebruikte om de interieurs van boerderijen te fotograferen en zo een geïllustreerd verslag te maken. Sammallahti was in die tijd een van die jonge student-assistenten. “Toen ik eens foto’s van meubels maakte, verscheen er een verkoper die nieuwe meubels verkocht. Hij dacht dat ik een concurrent was. Hij kon nauwelijks geloven dat iemand geïnteresseerd zou zijn in oude meubels. In die tijd werden ze gebruikt als brandhout”, herinnert Sammallahti zich. Met haar boek over Finse bedden heeft Sammallahti het gevoel dat ze een aspect heeft afgerond van een groot project dat haar mentor tijdens zijn leven niet heeft kunnen voltooien. Het was Valonens bedoeling om de dorpen, erven, gebouwen en interieurs van het boerenleven in Finland te bestuderen.
Sammallahti woont in Pori in een oud rijtjeshuis dat oorspronkelijk voor fabrieksarbeiders was gebouwd. In Helsinki heeft ze haar “reissuite”, gemaakt van het oude saunagebouw aan de achterkant van een traditioneel huis uit de jaren 1950 in Herttoniemi. De inrichting van beide huizen geeft een indicatie van het beroep van de persoon die er woont. “Eigenlijk is alleen de computer nieuw”, lacht ze. “Al als schoolmeisje ging ik naar veilingen, op zoek naar oude voorwerpen.” Het favoriete bed van de schrijfster heeft ze geërfd van haar grootmoeder. Het is een model dat aan de zijkant open kan. Het hout is bewerkt, met afbeeldingen van donuts en koekjes. Maar meestal slaapt ze in een grenen bed uit de jaren twintig, omdat het lekker breed is.
Een bed is de plaats waar mensen geboren worden, sterven en de liefde bedrijven. In de middeleeuwen stond het in bed nemen van een bruid zelfs in de wet geschreven: een huwelijk werd pas als geldig beschouwd als kon worden bewezen dat een paar een nacht onder dezelfde lakens had doorgebracht. Ook Sammallahti’s herinneringen aan het bed bruisen van intimiteit. “Ik herinner me hoe de zus van mijn grootmoeder, een vroedvrouw, mij, een kind dat huilde van de slaap, naast haar legde onder schapenvacht dekens. En hoe mijn verloofde en ik een Heteka metalen frame bed deelden op de hete zolder van een zomerhuisje.”
Sammallahti is nu al een paar jaar met pensioen, maar blijft onderzoek doen. “Na verlost te zijn van de verplichtingen van mijn baan, ben ik in de sublieme diepe wateren van een onderzoeker gedoken.” De aquatische metafoor is geen toeval. De auteur stamt af van een maritieme familie met oorsprong op de buiteneilanden in de Finse Golf, die Finland in de oorlog verloor aan de Sovjet-Unie. “Als kind mocht ik ongelooflijk vrij in een bootje varen. In de vakanties mocht ik met mijn vader mee in een stoomboot naar de havens van Europa.”
Sammallahti promoveerde begin jaren tachtig aan de Universiteit van Helsinki. Daarna heeft ze een aantal banen gehad, onder andere als hoofd van het Fins Maritiem Museum en het museum van de Satakunta-regio. “Ik heb gezien hoe de museumsector meegroeide met de Finse welvaart. Nu is het triest dat het nodig is de financiering te verminderen”, merkt ze op. “Musea zijn de enige organisaties die oude voorwerpen bewaren. En daarmee vertellen we over waarden en betekenissen – spirituele zaken.”
Een van de Finse musea waar je deze zelfbedachte bedden zelf kunt zien, is de Lyytikkälä Museumboerderij in Zuid-Karelië. De geschiedenis van de Lyytikkälä boerderij begon in 1722 en in 1989 werd het als museum geopend. De oude boerderij heeft vaste banken langs de muren van de hoofdkamer (de tupa), terwijl langs de achtermuur bedden staan die lijken op sommige van de hierboven getoonde bedden. In het verleden sliepen de zonen van de eigenaar, de landarbeiders en bezoekende gasten hier ‘s nachts (in de zomer sliepen ze in de schuren van de boerderij).